Qurban Səid - Əli və Nino

Qərb Qrəbdir, Şərq isə Şərq və onlar yer ilə göyün qorxulu məhkəməsinə qədər yerlərindən tərpənməyəcəkələr. - R.Kiplinq - Qərb və Şərq Haqqında Ballada.

         Təqdimat - 20-ci əsrin heç bir romanı bu qədər sirli deyil. "Əli və Nino" romanı birinci dəfə alman dilində çap olunmuşdur. Daha sonra əsərin əlyazması sirli formada qeyb olmuşdur və hələ də axtarışdadır. "Qurban Səid" adı altında kimin gizləndiyi ilə əlaqədar ədəbiyyatşünaslar hələ də baş sındırırlar. Romanın müəllifi hər kim olursa olsun, bir şey açıq-aşkardır: roman keçən əsrin əvvəllərində Qafqazda və İranda baş verən ən dramatik və romantik hadisələrdən bəhs edən bir əsərdir. İlk dəfə Almaniyada çap olunan bu kitab bu gün bütün dünyada oxunur və bəyənilir. (livelib.ru)

         Resenziyam - Ümumiyytlə bu roman haqqında söz demək şəxsən mənim üçün bir az çətindir. Mən çox sevinirəm ki, bir Azərbaycan yazıçısının yazdığı əsər bütün dünyada oxunur və bəyənilir. Azərbaycan ədəbiyyatının planetar səviyyədə oxunacaq çoxlu əsərləri var. Bilavasitə bu əsərlə mən nədənsə tamlaşa, bütünləşə bilmirəm. 6-cı sinifdə oxuyanda Azərbaycan əsilli fransız yazıçısı Baninin (Əsədullayeva Ümmülbanu Mirzə qızı) "Qafqaz Günləri" (Jours caucasiens‎) əsərini oxuyandan sonra, sözün həqiqi mənasında, Qafqazın necə bir coğrafi məkan olduğu haqqında tam fikir sahibi olmuşdum. Adını çəkdiyim əsərin obrazlarını və bir çox yerlərini unutsam da (üzərindən çox keçib), Əli və Nino romanını oxuyanda tez-tez xatırlayırdım. "Əli və Nino"-nu  çoxdan-3 il bundan öncə - oxumuşam və bu yazıda bu romanın obrazları və onların davranışları, onların daxili dünyası kimi məsələlərə toxunmayacam, çünki bu əsər haqqında tam və dolğun resenziya yazmaq üçün gərək romanı bir daha oxuyum. "Əli və Nino" əsəri Əli Xan Şirvanşir və Nino Kipianinin timsalında, Avropa və Asiyanın bir-biri ilə müqayisəsini tərənnüm edir. Əsərdə Avropya heyranlıq özünü açıq-aşkar göstərir. O Avropa ki, əldə etdiyi bütün sərvətini və elmini digər coğrafi məkanlara borcludur. Yağmalıq və müstəmləkəçilik ilə üstünlük qazanıb bununla fəxr edir. Bəli onların intibah dövrü bəşəriyyətə çox şey qazandırıb, amma bəşəriyyətin beşiyi Asiyadır əzizlərim. Ümumiyyətlə mən Avropa və Asiya, şərq və qərb və buna bənzər bölgülərə qarşıyam. Birinin o birisinə üstünlüyünə isə on qat qarşıyam. Yazıçı isə demək istəyir ki, sevginin gücü hətta Avropa və Asiyanı, Xristianlıqla İslamı da birləşdirə bilər.         

         "Əli və Nino"-nu tam mənasıyla həzm etmək üçün onu gərək bir daha oxuyum. Hər halda bu günkü təfəkkürüm 3 il öncəki ilə eyni deyil. Hal-hazırda bu əsər haqqında fikirlərin aydın deyil, bulanıqdır. Ola bilər ikinci dəfədən alınar. Ola bilər gürcüləri çox da sevməməyim də bir amil kimi özünü göstərir. İkinci amil kimi Asiyanın vəşhi, Avropanın isə çox kübar göstərilməsi məni qıcıqlandırdı. Bəli həmin dövrdə bu beləydi və elə günümüzdə də müəyyən mənada bu belədir. Nəysə. Hər halda mənə elə gəlir ki, bu roman layiq olduğundan daha artıq qiymətləndirirlir. Bir şeyi də nəzərə almalıyıq ki, həmin dövrü belə təsvir edən tək-tük əsər var.

         Rusiya kimi nə doğru-düzgün Avropa nə də doğru-düzgün Asiya ölkəsi, Asiyanı cahilliyin və savadsızlığın simvoluna çevirməsi tamamilə yalnış bir şeydir. Pyotr Avropa yolunu tutaraq Rusiyanı bu günkü günlərə qədər gətirib çıxara bilib. Bu cümlələr isə çox şeyi ifadə edir: “Avropanın şərq sərhədləri Şimalda Buzlu şimal okeanından, qərbdə Atlantik okeanından, cənubda da Aralıq dənizindən keçir. Avropanın şərq sərhədi isə Rus imperiyasının içindən, Ural sıra dağları boyunca aşağı, Xəzər dənizindən və Qafqazdan keçir. Bəzi alimlər Qafqaz dağlarının cənubundakı bölgəni Asiyaya aid edirlər. Digər alimlər isə bu bölgəni mədəni cəhətdən inkişaf etdiyi üçün Avropaya aid edirlər. Uşaqlar, demək istəyirəm ki, şəhərimizin qabaqcıl Avropaya mı, yoxsa geridə qalmış Asiyayamı aid olacağını müəyyən etmək sizin mövqeyinizdən asılıdır”.