Zər Adam Gündəliyim

 Xəbərdarlıq: Yazıda spoyler ola bilər!

22 yanvar 2013-cü il: Olduqca məşhur olan və əziz dostum, qardaşımın hədiyyəsi olan «Zar Adam» romanını oxumağa başlayıram. Gözləntilərim böyükdür. Yazıçı ilk səhifələrdən bizə tipik Amerikan ailəsinin - tipik 21-ci əsr ailəsinin və şəhər ailəsinin həyatını qısaca göstərir. Bu gün qərb cəmiyyəti bir çox problemlərin – xüsusiylə maliyyə məsələlərinin – həllini tapıb (ən azından 2009-cu ilə qədər bu belə idi). Odur ki, boş vaxt və onun xərclənməsi ilə əlaqədar məsələlərlə tez-tez rastlaşır. Şərq cəmiyyətlərinin çoxusunda belə vəziyyət hələ sözkonusu deyildir.

Luke və arvadı Lillian bir-birilərini tamamlamayan iki cütlükdür. Lukun da, Lillianın da problemləri var. Luke problemləri haqqında daxilində, Lillian isə tamamilə xaricində fikirlərşir (ümumilikdə isə bu qadınlara xas xüsusiyyətdir). Romanın ilk səhifələrindən bunları görə bildim.

-Şu senin Zen'in söylediği gibi, kendini akıntıya bırak, akıntı anlamsız olsa bile yap bunu.

-Akıntıya kapıldım zaten. Ama kitap bu akıntıda olduğu yerde kaldı. Onu yeniden itip suyun akışına bırakmaya cesaret edemiyorum.

-Yaaa.

24 yanvar 2013-cü il: 4,5,6 və 7-ci bölümlərdən etibarən artıq romanın fərqliliyinin fərqinə vardım. Luke profesional psixiatrdır və müxtəlif yerlərdə müxtəlif tip «ağıldan fərqlilər»lə görüşləri məndə olduqca maraqlı emosiyalar yaratdı. Hələ bu harasıdır? Evə gəldikdən sonra arvadı və yaxın dostu və kolleqasının arvadı ona, sözün həqiqi mənasında, toy tuturlar. Lukun dediyi bu cümlə isə heç yadımdan çıxmır: «Bütün bir gün akıl hastalarıyla uğraştıktan sonra insanın sakin evine gelerek şömine başında huzur içinde oturması ne kadar güzel oluyor, değil mi?»

25 yanvar 2013-cü il: Bu gün əvvəlki günlərə əlavə edəcək çox sözüm yoxdur. Lukun Dr.Mannla olan söhbəti maraqlıdır. Həmişə verdiyim sualı verməyi düşünürəm: Kimdir normal? Kimdir anormal? Belə bir qruplaşdırma kriteriyaları nə dərəcədə düzdür?

27 yanvar 2013-cü il: Lukun Arlene ilə olan münasibətləri sözün düzü, klassik xəyanət hekayələrindən başqa bir şey olmazdı, əgər zər anlayışı bu kitabda olmazdı. Luk zərə tabedir.

31 yanvar2013-cü il: Maraqlı orasıdır ki, Luke öz həyatıyla konkret olaraq qumar oynayır. Bunu başa düşmək olar, amma bunu uşaqlarına da tətbiq edir. Onları da bu oyunlara qurban edir. Öz-özümə fikirləşirəm ki, yəni, Luke zərlərə bu dərəcədə inanır? Bunun haqq yolu olduğuna bu dərəcədə inanır? Belə bir cümlə var ki, azad iradəyə sahib olacağımı xatırlayıb iflic olmuş kimi hiss etdim. Bəli azad iradə ağır məsuliyyət və yükdür. Razılaşıram ki, insanlar bundan azad olmaq üçün çox çalışırlar. Bu gün insanın rol dəyişiklikləri ilə olan hissələri oxuduqda çox düşündüm. İnsanın uşaqlıqdan necə də gil qab kimi formalaşdırıldığını gördüm. Bu əhəmiyyətli mövzulardır. Gələcəkdə uşaq tərbiyəsi mövzusunda sizə yardımçı ola bilər.

1 fevral 2013-cü il: Cənab Cannon adlı pasiyent, 20-ci bölümdə daha da yaxşı tanıtdırılır. Adam özünə Hz.İsa deyir. Bu dünyanın xilaskarı olduğunu iddia edir. Mən ona haqq verirəm. Çünki adam bu dünyanın necə işlədiyini dərk edib. Altı gün dayanmadan qusub və 3 ay qapalı otaqda qalıb. Yenə yaxşıdı ki, özünü toplayıb və dünyanı xilas etməyə başlayacağını deyib. Bu cümlələri oxuyanda mənim də belə düşündüyüm məqamlar olduğunu xatırladım.

Kitabda yazıldığı kimi 6 ehtimal yazıb sonra zər atıb, zərin dediyi eləmək haqqında düşünürəm. Qarşıdakı günlərdə bir cüt zər alıb bunun haqqında düşünəcəm.

2 fevral 2013-cü il: Bu gün bir az zər adamın hərəkətlərinə qarşı tənqidi fikirlərdəyəm. İndiyə qədər nə düşünürdümsə, bu gün fərqli düşünürəm. Yəni adam kağıza ehtimallar yazıb, zər atır. Bir tərəfdən yaxşıdı, amma gəlin razılaşaq ki, bu müvəqqəti oyundur. Səthi düşünülmüş ssenaridir. Müsbət irəliləyiş kimi, Lukun zərlər vasitəsi ilə psixi xəstələrlə olan münasibətlərini dəyişib, soyuq psixoloq rolunu tərk edib, daha insancıl olmasını göstərə bilərəm. Zərlərin sayəsində o, bəzi oyunar oynadı ki, bu pasiyentlərlə komunikasiyanı təmin etdi. Davam edək görək başqa nələr görəcəyik.

3 fevral 2013-cü il: Bölüm 23. Dəhşətverici odur ki, Luke oyun oynayır və ailəsi bundan bixəbərdir. Əgər Luke həqiqətən də dəli olsaydı bu heç dəhşətli bir şey olmazdı. O qədər adam var ki, müəyyən müddətdən sonra ağlını itirir. Ancaq ki, Luke oyun oynayır, bilə-bilə ailəsinin xətrinə dəyir. Mənim üçün ailə üzvlərinin hər hansınınsa xətrinə bilə-bilə dəymək vicdansızlıqdan başqa bir şey deyil. Üstəlik də bunu edərək özünü inkişaf etmiş fərqli insan kimi anlamaq sadəlövhlükdən başqa bir şey deyil. Sən yaxşı hərəkət eləmirsən Luke!

4 fevral 2013-cü il: Bölüm 27: Lukun dünya psixologiya elmində ən çətin suala cavab axtardığını öyrəndim: Bir insan nə qədər dəyişə bilər? İş burasındadır ki, onun təcrübə obyekti çox məhdudur – özü və pasiyentləri. Belə demək olar ki, tibb işçiləri, botanik və zooloqların bəxtləri gətirib. Onlar insanları, bitkiləri və heyvanları parçalayaraq onları öyrənirlər, hər gün yeni nə isə kəşf edirlər. Etik qaydalar isə birbaşa insanlar üzərində təcrübələr aparmağı qadağan edir. Antihippokratlar isə bu qaydaları heçə sayırlar. Bu başqa mövzudur. Luke isə, bu təcrübəni öz üzərində ica edərkən və «bir insan nə qədər dəyişə bilər?» sualına cavab axtararkən, ətrafına da təsir edir. Həm müsbət həm də mənfi yöndə. Bu gün bu əsərə qarşı olan tənqidi fikirlərdən uzağam. Homoseksuallar və hetroseksualların bir-biri ilə olan qarşılıqlı əlaqəsinə əsaslanan düşüncələr olduqca maraqlı idi. Bu böyük kəşf ola bilər. Davam edək...

4 fevral 2013-cü il: Bu gün kitabı oxumamışam, amma pəncərədən şəhərə baxa-baxa kitab haqqında düşünürəm. Düşünürəm ki, insanlar müxtəlifdir. Kimsə kitabı mənim kimi oxumaq xatirinə oxuyur, öyrənir, kimsə də kitabı oxuyub bundan təsirlənə bilər və yazılanları beş də artığı ilə tətbiq edə bilər və heç yaxşı olmayan nəticələrlə üzləşə bilər. Çünki bizim cəmiyyətimizdə ailə fərdlərinin azadlığı yoxdur. Odur ki, kitabda böyük güc var. Mən özüm də yazılanların öz həyatıma tətbiqi ilə əlaqədar az düşünmürəm.

8 fevral 2013-cü il: Sözün düzü bəzi şeylərə fərqli yanaşmağa başlayıram. Bu məni bir az qorxudur. Eyni zamanda bir az özümü daha aydınlanmış hiss edirəm. Cinsi münasibətlər üzərində aparılan təcrübələr mənə bir çox şeyi öyrətdi. Bir digər maraqlı məqam isə, doktor Lukun, zər terapiyasını tətbiq etmək üçün, onun mahiyyətini belə izah etməsidir: Biz mənliyimizin böyük hissəsinin nə istədiyini edirik. Buna baxmayaraq, mənliyimizdə olduqca kiçik hissələr də var ki, onlar böyük hissəyə əks olaraq tamamilə fərqli şeylər istəyirlər. Zər o kiçik hissələrə, böyük hissə ilə bərabər şans verir. Nəticələr isə daha fərqli və azad həyat ola bilər. Eyni zamanda olduqca məntiqli mühakimələr nəticəsində «Zər tanrıdır» nəticəsinə gəlindi. Əlbəttə mən ümumilikdə zər terapiyasının müsbət cəhətlərinin olduğunu başa düşürəm və müəyyən sərhədlər çərçivəsində tətbiqinin tərəfdarıyam. Qaldı ki, tanrılıq məsələsinə, sadəcə yazıçı təxəyyülü öz zənginliyi göstərir bu epizodda.

9 fevral 2013-cü il: 32-ci bölümü oxuyuram və düşünürəm ki, işdir də birdən mexanizmdə problem yaransa və mən dəli olsam, başqa sözlə, başqa cür düşünsəm, necə olar? Əlbəttə mən bundan xoşhal olardım əgər bu müvəqqəti olsaydı. Demək istədiyim, bilsəm ki, bu 4-5 günlük olacaq, bundan narahat olmazdım. Bu öz-özlüyündə yaxşı təcrübədir.

Kitabı vərəqləyirəm və düşünürəm ki, bu sıx qrafikimdə bu kitabı oxumaq qərarını necə vermişəm. Əminəm ki, yaxın müddətdə bitirəcəm, onsuz da yarılamışam. Yenə də sıx qrafik öz sözünü deyir. Çünki istərdim ki, az-az oxumayıb bu kitabı, amma bilmək olmaz, şans və təsadüf haqqında olan bu kitabı bəlkə də təsadüfən oxumuram. Viktor Pelevin demiş: Hər bir təsadüf qanunauyğundur, hər bir qanunauyğunluq təsadüfidir.

10 fevral 2013-cü il: Psixolojik təcrübələrdən o qədər çox söhbət açılır ki, insan öz ətrafında da bu təcrübələrdən aparıb bəzi qeydlər etməyi istəyir. Roman bizə bunu etmək üçün bizim açıq-aşkar qurbanlar verməyimizin lazım olduğunu göstərir.

Bölüm 38-i oxumazdan qabaq öz-özümə intihar haqqında düşünürdüm. Bölümü açdım və qarşıma elə intihar haqqında bəzi məlumatlar çıxdı....

13 fevral 2013-cü il: Romanı oxuduqca insanın rutinliyə, monotonluğa necə meydan oxuduğunu görürəm. Bir məqam məni lap çox düşündürür: Luke zərlərə tanrı deyir. Buna baxmayaraq bir epizodda onlara heç də hər seçimi vermədiyini deyir. Bu vacib məqamdır. Zərlərin tanrı olmadığını 100% ifşa edir. Zərlər həqiqətən də tanrı deyillər. Bu fikir  məni maraqlandırmır. Məni maraqlandırır ki, Luke niyə zərlərə tanrı deyir. Luke niyə zərləri tanrı edib. Əslində sualın cavabı sadədir.  

14 fevral 2013-cü il: Psixologiya və psixiatriya haqqında bu kitabdan çox şey öyrənirəm. Bu məni çox sevindirir. Romanda yazılanların çoxusu elə məlumatlardır ki, insan onları yadda saxlayıb sonra dəfələrlə və dəfələrlə istifadə də edə bilər. Doğrudur bu məqamlar çox deyil, amma az da deyil.

15 fevral 2013-cü il: Bir qohumumun maşını ilə gedirəm və içəridəki güzgüdən asılı olan iri bir cüt zər brelokuna baxıram. Düşünürəm ki, bunu öz tanrısına çevirmiş bir obraz haqqında olduqca maraqlı bir roman oxuyuram. Artıq 340-cı səhifəyə çatmışam. Bu qədər səhifənin necə geridə qaldığını hiss eləmirəm. Bu roman, əminliklə deyə bilərəm ki darıxmağın dərmanıdır. Sadəcə hamı üçün deyil. Dindar insanlar və tabuları olan insanlar bu kitabı heç oxumasınlar. Bu kitab psixologiyanı sevən, insan davranışlarını izləyən və analiz edən kütlə üçün nəzərdə tutulmuşdur. Çoxdandı belə kitab oxumurdum.

16 fevral 2013-cü il: Düşünürəm ki, mən də romanda yazılan davranışları eləsəm, dəli divanə formada küçələrə düşsəm necə olar. Birdən anam gözümün qabağına gəlir və bütün qəlbiylə mənim belə olmadığımı bilərək məni normal olmağa çağırır.

17 fevral 2013-cü il: Bu gün yemək yeyəndə atam mənə baxım dedi ki, bu necə yemək yeməkdi? (bir tikə yeməkdən ağzıma alıb, bir qurtumda stəkandakı meyvə şirəsindən içirdim). Mən də dedim ki, necə bəyəm. Mən belə yeyirəm. O, da dedi ki, sonra başqa yerdə sənə gülərlər ki, bəs bu adam yemək yeməyi bacarmır. Mən də dedim ki, hal-hazırda burada səndən və məndən başqa adam yoxdu. Bir az əyri-əyri baxdı. Sonra dedim ki, bəs insan mütəmmadi olaraq rol dəyişdirir. Atam isə təsdiqlədi. Mən də rol dəyişdirirəm dedim. Evdə belə yeyirəm, lazım olacaq başqa yerdə də başqa cür yeyəcəm və söhbət bağlandı. Nöqtəni mən qoydum və bu çox yaxşı haldır.

18 fevral 2013-cü il: Bölüm 72-də Linda Lukdan soruşur ki, sən həqiqətdə nə istəyirsən? Çox yaxşı sualdır. Əgər romanı oxumaq qərarına gəlsəz, bu sualın necə də əhəmiyyətli olduğunu görəcəksiz. Cavab isə belədir: “Hər kəs olmaq, hər şeyi etmək”. Bunu müəyyən yerə qədər başa düşmək olar. Təbii ki, monoton şəxsiyyətdən sıxılıb rol və davranış dəyişikliyinə getmək olar, amma bunu bütün həyat boyu əlcək kimi çıxarıb geyinmək, heç bir yerə aparan yoldur və yaxş heç nə söz vermir. Hər yerdə olmaq istəmək, heç bir yerdə olmaq deməkdir. Hamı olmaq demək heç kim olmaq deməkdir.

Qiraətə davam edirəm və bu maraqlı cümlələrlə qarşılaşıram ki, bunu sizinlə də bölüşmək istədim: 1) Əgər sağlam, nevrozlu aşiq olsaydım da, eşqim yenə də qeyri-müəyyən bir zamanda uçub gedə bilərdi. 2) Yəni zərlərdən məsləhət alıb-almamaq ilə əlaqədar belə zərlərdən məsləhət alıram. Zər istənilən halda həyatımda var.

19 fevral 2013-cü il: Kitabın üstündə yazılıb ki, çox az kitab həyatınızı dəyişdirə bilər. Bu kitab dəyişdirəcək. Bu fikrin obyektivliyi ilə əlaqədar düşünəndə, razılaşıram. Çünki həyatımız düşüncələrimiz və hisslərimizdən ibarətdir. Roman düşüncələrimizdə yeniliklərə və dəyişikliklərə səbəb ola bilər, amma bilmirəm bundan əvvəlki qeydlərimdə bunu vurğulamışam yox, roman hamıya görə deyil. Əgər tabularınız varsa, sadəcə uzaq durun.

Bölüm 75-də oxuduqlarım empatiya anlayışını əməlli başlı izah edir. Çoxlarımız bu sözün son zamanlarda eşidirik. Sadəcə sözü də yox, eyni zamanda çox yerdə onun izahına da rast gələ bilərsiz. Tam mənasıyla isə anlamını bu kitabdan anlaya bilərsiz. Keşkə xüsusiylə emoatiyanı bizim cəmiyyətimizdə çox adam bacara bilsə. Simpatiya cəmiyyətimizdə yetərli qədərdir, amma empatiya yoxa yaxındır. Hələ xüsusiylə gənc və yaşlı nəsl arasındakı münasibətlərdə.

Kitabın sonlarına doğru irəliləyirəm. Belə ki, Luke bütün insanlığın ən böyük tabusuna yaxınlaşır və macera daha da sürət qazanır. Bü sitatları da gətirmək istərdim: 1) Fiziki qadın olmaq, sosial ya da psixolojik qadın olmaqdan daha ağırdır. 2) Başqalarını satın almaq və özünü satmaq kapitalist ruhun elə özüdür.

20 fevral 2013-cü il: Elə bunda öncə qeyd elədiyim bir məsələyə yenidən qayıdmaq istərdim. Özümü valideyn (tələsdiyimin fərqindəyəm) yerinə qoyanda düşünürəm ki, övladım zamanı gələndə dünyada olan hər şeyi bilsə və onlarə bir-birindən ayırsa, cəmiyətdə manevr edəbilmə qabiliyyəti yüksək olsa, öz-özlüyündə bu böyük xoşbəxtçilikdir. Əvvəllcə isə bunu gərək mən özüm bacarım.

Romanı bitirdim.