Stiven Hokinq - Böyük Dizayn

Stephen Hawking

Hesab edirəm ki, günümüzdə Stiven Hokinq oxumaq bir lüks sayılır. Müəllifin geniş kütləyə xitabən yazdığı kitabları (buna hələ qayıdacam) kifayət qədər populyardır. Şübhəsiz ki, burada amerikan marketoloqlarının rolu heç də az deyil. Buna baxmayaraq, Stiven Hokinq müasir dünya elminə öz tövhələrini vermiş simadır. Gəlin onunla qısaca tanış olaq: Günümüzün ən tanınmış nəzəri-fizik və kosmoloqu Stiven Uilyam Hokinq, 8 yanvar, 1948-ci ildə, İngiltərədə, Oksford şəhərində dünyaya gəlmişdir. Atası Hamsted şəhərində bir tibb mərkəzində tətqiatçı olaraq işləyib. Anası da həmi tibb mərkəzində katibə olaraq çalışıb. 1962-ci ildə Oksford Universitetini bitirərək, 1966-cı ildə Kembridc Universiteti, Tirinti-Holl kollecindən Ph.D. dərəcəsini qazanmışdır. 60-cı illərdən etibarən Stivendə artıq iflicə səbəb olan, yantərəfli amiotrofik sklerozun əlamətləri yaranmağa başladı. 1974-cü ildə Hokinq London Kral Cəmiyyətinin üzvü seçilir. 1985-ci ildə boğazından keçirdiyi əməlliyatdan sonra danışıq qabiliyyətini itirən alimə, ətrafıyla ünsiyyət qurması üçün dostları nitq sintezatoru hədiyyə edirlər. Alim 2007-ci ildə xüsusi təyyarə ilə çəkisizliyin yarandığı yüksəkliyə qədər səyahət etmişdir. 2009-cu ildə kosmosa uçuş planlaşdırılmışdı.

         Kitabı oxuya-oxuya bir çox mövzu haqqında düşünürdüm. Düşnürdüm ki, Qərbin timsalında insanlar çox şeyi necə də mürəkkəbləşdirirlər, necə də çətin yoldan gedirlər. Son zamanda Oşonun təsirinə düşüb, çox şeyi Qərb və Şərq təfəkkürü çərçivəsində dəyərləndirirəm. Stiven Hokinq, görünənlə görünməyəni dərk etməyə çalışır. Oscar Wilde hər şeyin görünəndə gizli olduğunu deyirdi. Müəllif kainatın o möhtəşəm sirrini axtarır. Kainatın möhtəşəm dizaynı bizə həyatın məqsədini göstərir. Nədir həyatın məqsədi? Həyatın məqsədi rəngarənglik, müxtəliflik və yenilikdir. Biz elə düşünürük ki, bizim hal-hazırda yaşadığımız bu kainat nə vaxtsa təqribən 13.7 milyard il bundan əvvəl yaranıb və nə vaxtsa da çox uzun  zaman sonra nəhv olacaq və heçlikdən gəlib, heçliyə gedəcəyik. Müəllif isə belə deyir ki, kainatın elə bir xüsusiyyət var ki, o yenidən və yenidən müxtəlif kainatlar yarada bilir. Bu mənim üçün həm yeni, həm də köhnə fikir oldu. Bizim çoxlu altenrativ keçmişlərimiz və müxtəlif ssenarili gələcəklərimiz var. Bu mövzuda nə isə dəqiq bir nəticəyə varmaq çox çətin məsələdir.

         Kitabın üslubu, sistemi və müəllifin məqsədləri haqqında isə belə deyərdim: Kitab xronoloji ardıcıllıqla, qədim xalqların dünya haqqında ilkin düşüncə tarixindən, Aristotel, Platondan, Eynşteyn inqilabınadək sistemli formada yazılıb. Müəllif 80% yığıcıllıq, yəni, hazır məlumat, fakt və şərhləri bir araya gətirərək, 20% isə yeni dəyər, yəni, öz mülahizələri və müasir araşdırmalardan yazıb. Bu faiz nisbəti bizə müəllifin ortaya nə dərəcədə dəyər qoyub qoymadığını izah etməyə kömək edir. Müəllifin məqsədi sadədir: geniş kütləyə xitab edərək onlara kvant fizikasının prinsiplərinin kosmologiyaya tətbiqini izah etmək və əldə edilmiş vacib uğurları bölüşmək. Hətta, məqsədin özü belə mürəkkəb səsləbir, indi kitabın necə mürəkkəb olduğunu özünüz təxmin edin. Bir daha təkrar edim ki, kitab geniş kütlə üçün nəzərdə tutulub. Halbuki, bunun belə olmadığını əminliklə deyə bilərəm. Orta məktəbdən bəzi baza fizika biliklərim olmasaydı, mən yerli-dibli heç nə anlamazdım. Anlamadığım yerlər onusz da çox oldu. İxtisası fizika və astronomiya olan insanlar üçün kitab çox dəyərlidir. Deyərdim ki, dərslikdir. Qeyri-ixtisaslar üçün isə fəlsəfi düşüncələr çimərliyinə növbəti səyahət kimi dəyərləndirə bilərk. Kitabın sonunda belə bir cümlə var və çox maraqlı və teoloji nöqteyi-nəzərdən diqqətçəkəndir: Çekim kuvveti uzayı ve zamanı biçimlendirdiğinden, uzay-zamanın yerel olarak kararlı ama bütünsel olarak kararsız olmasına izin verir. Bütün evren ölçeğinde maddenin pozitif enerjisi, negatif çekim enerjisi tarafından  dengelenebilir, dolayısıyla evrenlerin yaratılışında bir sınırlama yoktur. Çekim kuvveti gibi bir yasa olduğu için evren kendini hiçlikten yaratabilir. Hiçlik yerine varlığın olmasının nedeni, evrenin var olmasının nedeni, bizim olmamızın nedeni bu kendiliğinden yaratımdır. Evreni canlandırması ve devam ettirmesi için Tanrı'nın yardımına ihtiyaç yoktur. (səh.148)

Hər halda maraqlı oldu. “Higgs Huntintg”-lə də maraqlanıram. Higgs hissəciyi ovunda bəzi uğurların əldə edildiyi deyilsə də, bununla əlaqədar geniş məlumat verilmir. Ola bilər alimlər bu mövzuda məğlubiyyətə düçar olublar. Kitab isə, özünə uyğun hesab edənlər, anlaya biləcək olanlara çox faydalı olar. Mən isə, çox güman ki, bir daha Stiven Hokinq oxumaram. Çünki çox da yaxşı anlamıram. Bəlkə də, yenə oxuyaram. Bunu zaman göstərər. Kitabın orijinal adı “Stephen W. Hawking and Leonard Mlodinow - The Grand Design”-dır.

Kitabıyüklə (Türkiyə türkcəsində)