Cared Daymond - Tənəzzül - Jared Diamond - Çöküş

  Sivilizasiyalar necə yaranıb necə tənəzzülə uğrayırlar? Yaranmağa və məhv olmağa təsir edən faktorlar hansılardır? Müasir ABŞ ərazisində mövcud olmuş Anasazi və Çako kanyonu sivilizasiyaları, Mərkəzi Amerikada Maya mədəniyyəti, Cənubi Amerikada Moçe və Tivanaku, qədim Yunanıstanda Miken və Giritdəki Minos sivilizasiyaları, Asiyada Anqkor Vat və Harapp mədəniyyətləri, Sakit Okeanda çox məşhur Pasxa adası populyasiyası necə olub ki yaranıb və tənəzzül ediblər? Kitabda bu suallara ətraflı cavab verilmiş və müasir həyat tərzimizin hansı problemlərə səbəb olacağı haqqında sistemli və elmi dəyərləndirmələr edilmişdir.

   Biz adı çəkilən sivilizasiyaları miras olaraq qoyub getdikləri möhtəşəm mədəniyyət abidələri və irslərinə görə tanıyırıq. Onlar mövcud olduqları coğrafi məkanları əbəs yerə seçməyiblər. Eyni zamanda, süquta uğramaları da səbəbsiz deyil. Jared Diamond bu kitabında qədim sivilizasiyaların tənəzzülünü 8 əsas kateqoriyada dəyərlndirir: 1) Səhralaşma (meşələrin qırılması) və yaşayış sahələrinin daralması; 2) Torpaqla əlaqədar problemlər; 3) Suyun idarə edilməsi ilə əlaqədar məsələlər; 4) İfrat ovçuluq; 5) Dəniz məhsullarından ifrat istifadə; 6) İnsanların özüylə birlikdə gətirdiyi və yerli coğrafiyaya yad olan bitki və heyvan növlərinin mənfi təsiri; 7) İnsanların ifrat artım sürəti; 8) İnsanların hər birinin həyat standartlarına gətirdiyi yüklənmələr.

  Gördüyümüz kimi kitab həm qədim sivilizasiyaların süqutunu, həm də müasir cəmiyyətlərin aqibətini ekolojik nöqteyi-nəzərdən təhlilini aparır. Bu təhlil nəticəsində hər bir sivilizasiyanın çöküşündə spesifik səbəblər ortaya çıxır (ətraflı olaraq kitab ixtisarından tanış ola bilərsiz). Kitabın çox maraqlı cəhəti odur ki, kitab, uzun illər bundan öncə yaşanmış uğursuzluqlardan dərs çıxarmağı, dəyərlərimizdə olan mənfi nüanslardan ümumbəşər rifahı və faydası lehinə imtina etməyi, təbiətə, ətraf-aləmə dağıdıcı deyil yaradıcı yanaşmağa, planetimizi, cəmiyyətimizi, mədəniyyətimizi və gələcək nəsilləri qorumaq yolunda birliyə çağırır. Əlbəttə bu doğrulsa, bəşəriyyət planetin qayğısına qalmaq yolunu seçsə, bunun uğrunda qarşıdakı 30-50 illik rahat və meşşan həyat tərzindən imtina etsə, bunun uğrunda qurbanlar versə və ağrı-acı çəksə, ana torpaq bizləri ürək genişliyi ilə mükafatlandıracaq. Bu gün isə gözü doymayan sənaye müəssisələri və istehlak cəmiyyətlərinin qlamur üzvləri planeti cəhənnəmə çevirmək üçün, sanki, yarışa çıxıblar. İnsanlar bu yoldan imtina etməsələr əmin olaq ki, planet bizi cəzalandıracaq. Planetin cəzalandırma üsulları üzərindəki həyat növləri qədər zəngindir: virusoloji yolxucu xəstəlilər, mutasiyalar, quraqlıq, qida qıtlığı, istixana effetkti, kütləvi aclıq və susuzluq və daha neçə-neçə düşünməyin belə qorxulu olduğu nəticələr.

Jared Diamond

     İnsanın yaradılışı çox təzadlıdır, paradoksaldır. İnsan təbitəi həm dağıda, həm də gözəlləşdirə bilər. Bu xüsusiyyət insanı digər canlılardan fərqləndirən ən əsas özəlliklərdən birisidir. Təbiətə olan münasibət bəşər övladının bilavasitə düşüncələrinin, daxili dünyasının təzahürüdür. İndiki halda gördüyümüz acgözlük və qəddar fəlsəfənin hakim olduğu rəqabət heç də yaxşı şeylərdən xəbər vermir. İnsanı düzəltsək, insanları yönləndirə bilsək, xilasımız olacaq. Az qalıb. Az bir müddətdən sonra yol ayrıcında seçimimizi edəcəyik. Siyasi və iqtisadi liderlər burada çox vacib rol oynayırlar. Vaxt gələ bilər ki, övladlarımız artıq bu planetdə yaşaya bilməyəcək. Və ya əksinə də ola bilər.

    Öncəki sivilizasiyalardan fərqli olaraq biz hal-hazırda bizdən əvvəlkilərin səhvlərini araşdırıb bundan dərs çıxara bilər, lazımi həll yolları hazırlaya bilərik. Müəllf də, mən də ümid edirik ki, müsbət istiqamətdə insanlar birləşib, iradə göstərib evimizin qayğısına qalacağıq. Biz hamımız eyni gəmidəyik! Nikbinəm.

Kitab ixtisarını yükləmək üçün: buraya kliklə