Qreqori Devid Roberts - Şantaram

Gregory David Roberts - Shantaram

Грегори Дэвид Робертс - Шантарам 

"Şantaram" əsəri ilə Qreqori Devid Roberts, müəyyən qədər yeniliklərə, müəyyən qədər də təkrar mövzulara müəlliflik etmişdir. Həbsxana və küçə həyatı yaşayan Qreqori bir çox macəralar yaşamışdır. Avstraliyada yerləşən həbsxanadan qaçan Qreqori həbsxana həyatına qədər oyuncaq silahla tikinti kooperativləri və kredit təşkilatlarını soymuş, və yaşadığı ailə problemlərinə görə narkotik asılılığa düçar olan Qreqori, bütün əməllərinə görə 19 illik həbs həyatı yaşamalı olur. Həbsxanadan Hindistana qaçdıqdan sonra isə orada saxta sənədlər hazırlamaqda ustalaşır və bir çox mafiya başçıları ilə yaxşı əlaqələr qurur. Əfqanıstanda silah qaçaqmalçılığı kimi işlərə qarışır. Bir müddət sonra 1990-cı ildə Frankfurtda ələ keçən yazıçı, yenidən həbsxana həyatı ilə üzləşir. Həyatını kitab formasına salmaq istəyən yazıçının istəkləri iki dəfə həbsxana nəzarətçiləri tərəfindən puç edilsə də, əlyazmaları bərpa edib, azadlığa çıxdıqdan sonra romanını nəşr etdirməyə müvəffəq olur. 

"Şantaram" sözünün mənası "sülh tərəfdarı"-dır. Romanda baş obrazın ləqəbi "Şantaram" olur və ona bu ləqəbi onun Mumbaydakı ən yaxın dostunun anası qoyur. "Şantaram" romanındakı hadisə və adlar yazıçının dediyinə görə uydurulmuşdur. Buna baxmayaraq, biz onun şəxsi həyatı ilə romanın süjeti arasında olduqca böyük oxşarlıqlara rast gəlirik. Bu baxımdan əsərin tamamilə avtobioqrafik statusu yoxdur. Bir çox insanlar uzun müddət bu məsələdə səhvə yol verərək əsərin 100%-lik avtobioqrafiya olduğunu demişlər. 

Əsərdə hind fəlsəfəsinə rast gəlmək mümkün olsa da, bu bədii personajın dili çərçivəsinə salınmış səthi fəlsəfi məlumatlar səviyyəsindədir. Aşağıda da toxunacağım bir çox problemlər kimi əsərin sadəcə bədiiliyini deyil, fəlsəfiliyini də ciddi sürətdə tənqid edirəm. Çünki, yarımçıq cəhdlər vaxt itkisindən başqa bir şey deyil. 

Kitabın ilk cümlələri məni marağında olduğum Hindistana səyahət etməyə çağırırdı. Mən kitabı oxumağa qərar verdiyim ilk anlardan etibarən kitabın məhz Hindistan haqqında olduğunu düşünürdüm, lakin zamanla müxtəlif adlar, dava-dalaşlar, bədbəxt hadisələr, xəstəliklər, fahişələrin şəhərin xaosunda xilas olmaq istəkləri, narkotiklər, saxta sənədlər, mafiya, tamamilə adi sevgi bir-biri ilə növbələşməyə başladılar. Edəcəyim bir şey yox idi. Davam etməli idim. Bəzi məqamlarda çox sıxılırdım, bəzi məqamlarda isə kifayət qədər zövq alırdım. Zövqlə darıxmaq arasındakı balans daha çox ikincinin xeyrinə pozulurdu.

Daha çox artıq özünə noosferdə yer etmiş hansısa Hollivud filminin verbal ifadəsini oxuduğumun qənaətinə gəliridim. Küçə həyatına xas olan bəzi oyunlar və onun fəsadları kimi məsələlər şəxsən mənim üçün öyrədici olsa da, yenə də ciddi yeniliklərlə qarşılaşdığımı deməzdim. Məsələlərin mahiyyəti olduqca banaldır. Biz uşaqlıqdan bu günə qədər belə mövzuları televiziyada müxtəlif "davalı film"-lər sayəsində görmüşük. Bu məsələlərin bir daha kitab formasının bu dərəcədə beynəlxalq səviyyədə reklam olunması və təbliği mənə çox qəribə gəlir. Əslində isə biz növbəti dəfə kitabların növbəti dəfə istehlak cəmiyyətinin, reklam sənayesinin və ümumilikdə mənafeli satışın qurbanı olduğunu görürük. Kitabın üz qabığında belə yazılıb: "Əgər "Şantaram" kiminsə qəlbinin dərinliklərinə qədər təsir etməyəcəksə, ya onun ürəyi yoxdur, ya ölüdür, ya da həmin şəxsdə hər ikisi eyni anda var". Halbuki, roman oxunduqdan sonra onun olduqca pafoslu və həqiqətəuyğun olmayan formatı bizə onu deməyə imkan verir ki, yazıçının yazdığı bu roman bədii ədəbiyyat nümunəsi kimi olduqca aşağısəviyyəli və məyusedicidir. Bəzi cümlələri oxuyarkən mən sadəcə onun mənasını başa düşə bilmirdim. Bu heç tərcümənin də günahı deyil. Çünki, yazıçının yaratdığı bünövrə olduqca qeyri-bədiidir. Bəli bəzi fikirlər maraqlıdır və ayrıca diqqətəlayiqdir (aşağıda bəzi nümunələr var). Hər halda bu məqamın xırdalıqlı təhlili və təsviri ilə əlaqədar yorucu anlizlərə baş yormaq fikrində deyiləm. Onu qeyd etmək lazımdır ki, kitab mağazalarında belə kitabların bəh-bəhlə təqdimatı adətən məyusluqla nəticələnir. Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi müəyyən məqamlar mən baxımından öyrədici oldu və maraqlı gəldi, lakin ümumi təəssüratlarımı yazının son abzası kifayət qədər təsvir etmişdir. 

Seçmələr:

• Demək olar ki, biz milyon illər okeanda yaşadıqdan sonra, onu tərk edərkən onu elə özümüzlə götürmüşük. Qadın uşaq dünyaya gətirmək istəyərkən onun daxilində su əmələ gəlir. Bu su dənizdəki su ilə eynilik təşkil edir. Duzluluğu da təqribən eynidir. Bu hələ hamısı deyil. Bizim qanımız da, tərimiz də dəniz suyu kimi duzludur. Biz okeanı qanımızda və tərimizdə özümüzlə daşıyırıq. Bəzən biz ağlayırıq, göz yaşlarımız da okeandır. 
• Həqiqət ondadır ki, yaxşı və pis insanlar yoxdur. Xeyir və şər insanlarda yox, davranışlardadır. İnsanlar elə insan olaraq qalırlar. Onları xeyirlə və şərlə davranışları və etməyə imtina etdikləri əlaqələndirmiş olur. 
• Mən ətrafımdakı islanmış dünyanı müşahidə edirdim və hər birimizin harada yaşamasından asılı olmadan daxilində axan çay haqqında düşünürdüm. Bu çay bizim qəlbimizin arzularını ifadə edir və bizim kim olduğumuzu və nələrə nail ola biləcəyimizi göstərə bilən saf və dərin həqiqətdir. 

P.S. yazının ərsəyə gəlməsi üçün livelib.ru saytından faydalanmışam.