Mixayıl Yelizarov - Burattini. Faşizm keçdi getdi - Михаил Елизаров - Бураттини. Фашизм прошел

Yelizarovun bu esseistikası, bizə başda sovet cizgi filmlərinə və bəzi digər filmlərə fərqli yanaşıb, gizli motivləri deşifrə etmək üçün imkan yaradır. Məsələn, Üç donuz balası Nif-nif, Naf-naf və Nuf-nuf haqqında olan cizgi filmi göründüyü kimi deyil. Əslində bu cizgi filmində massonlar və templier ordeni haqqında maraqlı məqamlar var. Tutuquşu Keşa isə, bir yerdən başqa yerə miqrasiya edən, həmişə məyus olan yəhudi dissidentlərini simvolizə edir.  Buratino day demə Mussoliniymiş. Bəs onun Pinokyodan fərqi nədir? Pinokyo nəyi simvolizə edir? Hamımızın sevdiyi “Nu Paqodi” cizgi filmi hansı cəmiyyəti təsvir edir? Oradakı canavarla dovşan arasındakı münasibətlər çoxlarını şok edə bilər. Elə vaxtıykən bir çox sovet hərbi generalları və başbilənləri, canavarın uşaqlara pis nümunə təşkil etdiyini (avara, tüfeyli həyat tərzi sürən, tikintidə az-maz işləyib maaş alan, ağlı ancaq dovaşnda olan fərd) deyib, cizgi filminin nümayişini qadağan etmək istəyirdilər.  Qoğalın nağılı isə əslində dərin mənalı fəlsəfi xilas yoludur. Xattabıç isə, sovetlərin ateistik cəmiyyətinə düşmüş geridə qalmış şərqdir. Neznayka komunizm cəmiyyətinə yad olan tənbəldir. Bunlar haqqında xırdalığına qədər məlumat verə bilməyəcəm. Kitabı oxusaz vəziyyəti özünüz daha yaxşı dərk edəcəksiz.

Bilirsiz, Sovet dövrü kimi totalitar dövrün xüsusiyyətidir ki, ədəbiyyat və kinematoqrafiya öz zirvələrini yaşadı, zorbalıq sənətinə incəsənətlə cavab verildi. Sözünü rahat və açıq-aşkar deyə bilməyənlər bunu incəsənətin, ədəbiyyatın, semiotikanın dili ilə etdilər. Bu da öz növbəsində zəngin irs yaratdı. Şəxsən mənim bu cizgi filmlərin və filmlərin deşifrə edilməsindən çox xoşum gəlir. Yaradıcı insanlar bizə çoxlu informasiya ötürməyə çalışırlar. Yelizarov adlı bu insan bir çox məqama aydınlıq gətirməyi bacarıb və yuxarıda sadaladığım suallara cavab verməyə çalışıb. Kitabda müəllif prinsipcə, Sovet dövrünün cizgi film pop-artını Freydsayağı təhlil edir və bir çox individual mövzulara yazmış olduğu müəyyən qədər post-modernistik, müəyyən qədər də fantastik esselərini bizə təqdim edir. Bilmirəm onun yanaşması nə dərəcədə düzgün və sağlamdır, amma mənim məntiqimə çox uyğun gəldi. Əgər düzgün olmasa belə, nəticədə ən azından “yazılanlar düzgün ola bilərdi” fikri belə oxuyucunu həyəcanlandırmağı bacarır. Bəzən Viktor Pelevini xatırladım, amma əlbəttə ki, aralarında dağlar qədər fərq var.

Bu gün müharibələrin formatı dəyişib. Artıq ölkələr bir-birilərinin ərazisini fiziki güclə, orduyla işğal etməyin mənasız olduğunu başa düşürlər. Birinci kursda oxuduğum vaxtı professorlardan birisi tez-tez belə bir cümlə istifadə edirdi: “Kültürünü satmayı becerdiğin ülkeye malını da sata bilirsin”. Bu gün əksər film və cizgi filmlərin məqsədi istehsal olunduqları ölkənin mədəniyyət və həyat tərzlərini digər cəmiyyətlərə qəbul etdirərək, kapitalizmin doymaq bilməyən və sonu görünməyən istehsal prosesini davam etdirməkdir. Uşaqlıq dövrüm 95-ci illərə təsadüf edir. O dövrdə Uolt Disney cizgi filmləri rus dilində gecə-gündüz yayımlanırdı. Bu cizgi filmlərində ABŞ iqtisadiyyatına, siyasətinə xas olan xüsusiyyətlər çoxdur. Məsələn Donald Dak (Donald Duck) qəpiyinin qədrini bilən xəsis və ürəksiz kapitalistdir və cizgi filmi də bunu müsbət  və yaxşı bir şey kimi uşaqlara təbliğ edir. Yaxud da Şirinlər dediyimiz “Smurfes” günümüzdə ən çox müzakirə olunan cizgi filmlərindəndir ki, komunist cəmiyyəti təbliğ edir. Nümunələr çox gətirmək olar. 

Mixayıl Yelizarov

Kitab haqqında bəzi oxucuların yazdıqlarını oxuyanda görürdüm ki, bəziləri müəllifi başdan xarab axmaq adlandırırlar. Bəlkə də bu belədir, çünki Nu paqodi və Buratino və digər cizgi filmlər haqqında yazılanlar kifayət qədər qəddardır və insanı məyus edir. Çünki uşaqlığımız bu cizgi filmlərlə keçib və onların əslində mənfi niyyətli insanların və ideologiyaların xidmətkarı olduğunu görmək insanda psixoloji boşluq yaradır və ətraf dünyaya güvəni məhv edir. Hərgah bu güvən artıq məndə çoxdan məhv olub, amma məni daha çox qəzəbləndirən saf uşaq təfəkkürünün siyasi və allah bilir hansı ideologiyalara qurban verilməsidir. Hə əziz uşaqlar, böyüklər qəddar oyunlar oynayırlar. Onların fiziki imkanları çatmır ki, bu oyunları sona çatdırsınlar ona görə də belə “miras” qoyaraq istəyirlər ki, sizlər də onların yollarını davam etdirəsiz.

İzlədiyimiz filmləri və cizgi filmlərini çox yerə yozmaq olar. Yelizarovun deşifrə edə bilmədiyi daha çox məqamlar, filmlər və cizgi filmlər var. Bizim üzərimizə düşən nisbətən təmiz hesab etdiyimiz nümunələri öz yaxınlarımızın uşaqlarına və ya öz uşaqlarımıza təqdim edib, bəzi şüuraltı fəsadlar törədə biləcək örnəkləri isə kənarda tutmaqdır. Bu çox çətin prosesdir. Bir də maraqlıdır ki, niyə görə yazıçı Tom və Cerri kimi dünyaca məşhur cizgi serialına fikir bildirməyib. Bu qədər zəngin fantastik və astronomik fikirlər yazan adam üçün lap uydurma da olsa adı çəkilən cizgi serialına yazacaq nə isə olardı. Nəticə olaraq: belə kitablar yaxşıdı. Yalandısa da, doğrudusu da belə kitablar insanda fərqli baxış yaratmaq iqtidarındadır. Sadəcə kitab da deyil. Bu motivlər fonunda yazılmış məqalələr də mövcuddur. Odur ki, arzu edirəm gizli məqamları başa düşməkdə siz də öz vasitələrinizi tapacaqsınız. Kitabla tanışlığım  maraqlı oldu.  

Kitabı oxu/yüklə