Fridrix Engels - İnsanın meymundan yaranmasında əməyin rolu

         İxtisasca yüksəksəviyyəli biyoloq olan xalamdan canlılar aləmi haqqında çox şey öyrənmişəm. 2 ay bundan öncə insanın yaranması və təkamülü haqqında söhbət edirdik. Bir çox mövzuda yenə də bəzi şeyləri öyrəndim. Xalam mənə dedi ki, Fridirix Engelsin çox qısa bir məqaləsi var ki, adı da belədir: İnsannın meymundan yaranmasında əməyin rolu. Çox maraqlı məqalə olduğunu dedi. Sözün düzü, əvvəlcə bunun kitab olduğunu başa düşmüşdüm. Oturdum interneti ələk-vələk etdim, amma axırda məqalə olaraq tapa bildim və əsərin kitab olmadığını məqalə olduğunun şahidi oldum. Universitetdə yaranmış boş vaxtımda oxudum. 

       Qısaca xülasə bundan ibarətdir ki, Darvinə əsaslanan Engelsə görə insanın meymundan yaranmasında əhəmiyyətli sözü əmək demişdir. Engels deyir ki, Darvin insanın meymundan yaranmasənə tam açıqlaya bilmir. Çünki o, çox vacib faktoru - əmək faktorunu diqqətə almır. Burada Nitsşeni xatırlamaq da yerinə düşərdi. O, da Darvinin yetərli qədər cəsarətli olmadığını deyirdi. Deməli Engels deyir ki, ilk insanlar hal-hazırda Hind okeanının dərinliklərinə qərq olmuş bölgədə, inkişaf etmiş insanabənzər meymun növü yaşayırdı. Darvin bizə bu növün təfərrüatlı təsvirini verir: Onlar olduqca tüklü, uzun saqqllı, ağaclarda sürüylə yaşayan olmuşlar. 

Deməli, insana keçid meymunların əllərində yaranmış funksional dəyişikliklə, başqa sözlə, əllərin sadəcə hərəkət vasitəsi olmaqdan çıxıb, eyni zamanda dəyər yaradan vasitəyə çevrilməsi ilə başlamışdır. Meymunlar iki ayaq üstündə hərəkət etməyə başlamışlar. Artıq meymunlarda əllər və ayaqların fəaliyyət fərqlilikləri yaranır. Artıq onlar əlləri ilə sadəcə qidanın tutmur, eyni zamanda yuva qurur, düşmənlərdən qorunur və yığıcılıqla məşğul olmağa başlayırlar. Əllərin ilk alət hazırladığı ana qədər olduqca uzun zaman aralığı keçmişdir (min illər). Əmək müxtəlif əşyalar yaratdı. Əmək ünsiyyət yaratdı. Belə ki, əməklə dəyər yaratmağa başlayan insanlar bir-biriləri ilə fərlqi formada ünsiyyətdə olmaq istəyirdilər. Odur ki, bu da  ünsiyyəti yaratdı. Əmək və ünsiyyət sayəsində beyin təkamül etməyə başladı və günümüzün meymun beynini çox çox geridə qoydu. İnsan üçün əhəmiyyət kəsb edən üçüncü inqilab isə cəmiyyətin yaranması oldu (bunun üzərində çox dayanmıram). Engels deyir ki, insanı insan edən ətlə qidalanmaq oldu. Ət özündə orqanizm üçün lazım olan çox şeyi hazır olaraq barındırır və insan ətlə qidalanmağa başladıqdan sonra onun həzm prosesi də qısaldı. Ətlə qidalanmaq alovun istifadəsini təkmilləşdirdi və maldarlıqla insanın heyvanlar üzərində hökmranlığı başlamış oldu. Əmək zənginləşməyə başladı. İnsan yeməyə yararlı hər şeyi yeməyə başladığına görə, hər iqlim şəraitində yaşamağa başladı. Artıq insanları qurduqları cəmiyyətlər də tərkib baxımından zənginləşməyə başlayırdılar. Ovçuluq və maldarlığı əkinçilik, toxuculuq, metallurgiya, dulusçuluq, gəmiçilik, ticarət, elm və incəsənət yarandı. Tayfalardan dövlətlıər yarandı. Hüquq və idarəetmə inkişaf etdi. Bunlara paralel olaraq, insan beynində insan varlığının fantastik əksi olan din də inkişaf edirdi. Daha sonra Engels gözü doymayan kapitalist istismarçılarının təbiətə necə ziyan vurub onun balansını pozduqlarını və təbiətin necə qisas aldğını və alacağı haqqında danışır. Məqalə yarımçıq qalmışdır. Çünki əlyazmaların sadəcə bir hissəsi tapılmışdır. Bu məyusedicidir. İstərdim ki, tam versiyanı oxuyum. Məqalənin sonlarında Engels əsasən son illəri əhatə edən bir çox sosial-iqtisadi münasibətləri əks etdirən mövcud vəziyyəti təsvir edir. Gələn dəfə xalamla bu mövzu haqqında daha ətraflı söhbət apara biləcəm.