Qiraətin Qiymət Anatomiyası

Giriş - Bir neçə il bundan öncəki dövrlərlə müqayisədə, son zamanlar cəmiyyətimizdə kitab oxumağa, kitab almağa, kitabxana yaratmağa və kitab müzakirə etməyə həvəs artmışdır. Azərbaycanın kitab sənayesində həm idxal həm də yerli kitab seqmentində canlanma baş verir. Bu artışın səbəbi həm makroiqtisadi faktorlar həm də sosial şəbəkələrdə kitab oxumağın təbliğ olunması və bir çox kitabların dilimizə tərcüməsidir. Əvvəllər metroda gedərkən çox nadir hallarda kitab oxuyan insanlar görürdümsə də (rus dillilər istisnadır), hal-hazırda bunun sayında artış var. Bu sevindirici haldır. Hər halda kitaba həvəs artır və əvvəlki entropik vəziyyəti sıradan çıxarır. Dəyişməyən isə, ictimai nəqliyyatlarda rus nənələrinin dəyişməz hobbisi olan qiraətdir. Mən həqiqətən də, rus qarılarına heyranam (səhv anlamayın :D). Heç vaxt qiraətlərini saxlamazlar.

Bu yazını yazmaqda əsas məqsədim, kitabsevərlərə kitablar haqqında səhnəarxası bəzi məlumatları verməkdir. Aldığımız kitabların qiymətinin əmələ gəlməsi ilə əlaqədar son vaxtlar maraqlananların çox olması, məni də belə bir yazı yazmağa həvəsləndirdi. Məqalədəki məlumatları oxuduqdan sonra, inanıram ki, oxucuların bir çoxunda ictimai rəy və qınaq formalaşacaq. Bir cəmiyyət olaraqsa bu bizim ən yaralı yerimizdir. Vəziyyətin düzəməsi aydınlanmaq və maksimum məlumat əldə etməkdən keçir.

         Kitabların qiymətlərində psixoloji hədd - Azərbaycan kitab bazarında qiymətlərin psixoloji həddi yerli nəşriyyatlar üçün 6 AZN yaxud da 5 AZN hesab etmək olar. Əlbəttə, bu istifadə olunan kağız və kitabın ölçülərindən asılıdır. Texniki məsələlərə qarşıda bir daha toxunacam.

          Nəzərə alsaq ki, bu gün oxucuların böyük əksəriyyətini tələbələr və gənclər əmələ gətirir, onların maddi vəziyyətləri bu qiymətdən yüksək kitab almağa imkan verə bilməz. Bu heç də hamıya aid deyil, amma orta statistik kitab alıcısı üçün bu qiymət(lər) hal-hazırda məqbuldur. Xarici ölkələrdən, xüsusiylə Türkiyə və Rusiyadan idxal olunan kitabların qiymətləri ürəkaçan deyil. Burada vurğulanması lazım olan ən önəmli məsələ hansı müəlliflərin kitabları olmasıdır. Belə ki, Azərbaycanda ən çox oxunan Elif Şafak kimi yazıçının kitabları çox baha başa gəlir. Mən 2 il bundan öncə Elif Şafakın Araf və Bit Palas romanlarının hərəsinə 13 AZN pul xərcləmişdim. Adı çəkilən yazarın kitabları Türkiyənin özündə də bahadır ki, burada sadəcə və sadəcə ad-sandan, şöhrətdən sui-istifadə faktını görürük.

         Xaricdən sifariş – Türkiyə, Rusiya və eləcə də digər ölkələrin tanınmış ozon.ru, kitapyurdu.com, amazon.com kimi saytlarından kitab sifariş etdirib gətizdirə bilərsiniz. Karqo xərci 3-4 kitabın dəyəri qədər olduğundan, sifariş edərkən çalışın çox edin ki, karqo xərcləri yüksək olmasın. Sifariş üçün ilk növbədə debet karta sahib olmaq və bəzi prosedurları yaxşı öyrənmək lazımdır. Çalışın alverçiliklə məşğul olan və facebookda at oynadan səhifələrdən sifariş etməyəsiz. Mən əşyaya dəyərindən artıq ödəniş edilməsinə qarşıyam. Odur ki, əziz oxucu, rasional, düşünən istehlakçı (müştəri) olmaq sizin əlinizdədir. İndiki dövr qarşımızda böyük imkanlar açır və çalışın yanlış ünvanlarda manipulyasiyalara qurban getməyəsiz.

         Kitab nəşri ilə əlaqədar bəzi müqayisələr – Kitabın texniki şərtləri aşağıdakı kimi olarsa :

-         280-300 səhifə

-         Sarı-krem rəngli vərəq (təxminən 60 qram)

-         Kitabın mətnində 25-30 ağ-qara foto

-         A5 format (60x84)

-         Rəngli və yumşaq kağızdan üz qabığı

-         300 tiraj

Bu parametrli sifarişi Nurlan nəşriyyatı təxminən 700-750 AZN, Apostrof nəşriyyatı 570-670 AZN-ə çap edir. Əgər tiraj 500 olarsa, Nurlan nəşriyyatı 850-950 AZN, Apostrof isə 800-900 AZN pul tələb edir.

Qanun nəşriyyatında isə vəziyyət bir az fərqlidir. Adı çəkilən nəşriyyat çap olunacaq kitabın 500 tirajdan az olmayaraq çap olunması şərtini qoyur və 1000-1100 AZN tələb edir.

         Hansı kitab mağazası hansı faizləri tətbiq edir?: Kitabın qiymətinin əmələ gəlməsində ən vacib rolu kitab dükanlarının kitabın üzərinə qoyduğu faizlər əmələ gətirir. Bu çox vacib nüansdır. Bəzi faktları nəzərinizə çatdırım. Sonra isə özünüz bəzi nəticələrə gəlin. Belə ki, aşağıda kitab dükanlarının adı və əlavə etdikləri faiz yazılmışdır:

-         Əli və Nino – 40%

-         Bakı Kitabklubu – 20-30%

-         Təhsil Nəşriyyatının Nərimanov filialı – 30%

-         ADA kitab mərkəzi, Bukinist, Akademiya kitabevi (Tarqovı), Qız Qalasının yanındakı kitab dükanı – 20%

Hansı kitab dükanları müəlliflərə tam vaxtında ödəniş edir?: Bu məlumatları yerli kitab sənayemizin mənzərəsinin tam dərk edilmsəi üçün sizlərə çatdırıram: Bukinist kitab dükanında kitab satışa verilərkən qaimə yazılmır və kitab satılsa belə ödəniş gec təqdim olunur. ADA kitab evindən həftənin altı günü də ödənişi almaq mümkündür və qaimə yazılmasında heç bir problem yoxdur. Akademiya kitab evi ödənişlərdə ləngimələrə yol versə də, qaiməni düz yazır. Qız qalasının yaxınlığındakı kitab dükanı və Akadem kitab həm qaimə yazılmasında, həm də ödəniş etməkdə dəqiqdir. Əli və Nino kitab dükanı isə bu məsələdə xüsusiylə fərqlənir. Belə ki, adı çəkilən mağazanın öz mühasibatlıq sistemi var. Hər ayın 15-20-si arası satılan kitabların pullarını almaq mümkündür. Əli və Nino kitab dükanının şəbəkəsi geniş olduğundan gerçəkləşdirdiyi satış miqdarı da çoxdur. Bakı kitab klubunda isə, vəziyyət acınacaqlıdır. Belə ki, adı çəkilən kitab dükanı, etik qaydalardan kənara çıxaraq, müəlliflərlə razılaşdırdığı qiymətlərdən daha artıq qiymət tətbiq edərək, şəffaflıq prinsipini pozaraq, daha çox gəlir əldə etmək üçün qiymətlərin üzərində manipulyasiyalar edir.

         Qiraətdə alternativ yol: E-book reader və səsli kitablar - Deməli siz orta keyfiyyətli e-kitab oxuyucusu olan Kindle 5 məhsulunu 80-100 AZN-ə əldə edə bilərsiz. Xərclədiyiniz bu məbləğ müqabilində isə ən azı 80-100 kitab oxuyacağınız dəqiqdir ki, bu da sizə çox böyük qənaət və intekllekt qazandıracaq. Hələ xüsusiylə xarici dillərdə oxumağı sevirsinizsə, sizin üçün daha rahat olacaq. E-kitab oxuyucuları çox praktik və qənaətcil avadanlıq olduğunu hesab edirəm. Yaxud da, notebook və netbookdan da istifadə edib e-kitabları oxuya bilərsiz. E-kitab oxuyucuları eyni zamanda kağızdan istifadəni də azalda bilər. Bu da öz növbəsində daha az ağac qətliamına səbəb olar. Məncə, E-İnk texnologiyalı, yəni praktiki olaraq əsl kitabdan fərqlənməyən e-kitab oxuyucuları təbiəti qorumaq üçün böyük imkanlar təqdim edir. Bundan faydalanmamaq, məncə, israfçılıq olar.

         Elektron kitablar bu gün fiziki kitablara çox ciddi rəqib olmasalar da, artıq yaxın illərdə bu vəziyyət dəyişəcək. Elə məhz bu məqam kitab nəşriyyatlarını və dükanlarını düşündürməli və əgər onlar stratejik uğur əldə etmək cəhətdən doğru qərərlar qəbul etsələr, elektron kitabların hegemoniyasından yan keçə bilərlər. Bu isə özünü ilk növbədə kitab qiymətlərində göstərəcək. Xammalın qiymətinin getdikcə ucuzlaşacağını isə deyə bilmərəm, çünki meşə resursları tükənən və bərpa olmayan resurslardır.

         Səsli kitabları isə müxtəlif saytlardan rus, ingilis və türk dillərində yükləyin, telefonda, notebook, netbook və ya diskə yazaraq playerlərdə dinləyə bilərsiz. Səsli kitabların da olduqca çox faydası və qənaəti var.

         Nəticə - Nəticə ondan ibarətdir ki, kitab satışı və nəşrinə xüsusi diqqət və qayğı olmalıdır. Azərbaycanda bir çox şeyin qiyməti normadan yüksəkdir. Mən məsələyə dar müstəvidən yanaşmaq istəmirəm. Nəşriyyatlar və kitab dükanlarını da yüksək faiz və qiymətlərə istiqamətləndirən bir çox faktor var. Bunu sadəcə dövlət deyil, eyni zamanda sıravi vətəndaşlar da öz ictimai rəyləri vasitəsiylə gerçəkləşdirməlidirlər. Kitabın qiyməti onun haqqında məlumat verən vacib göstəricilərdən hesab olunur. Azərbaycan insanını da geri salan onun fikir bildirməkdən qaçınmasıdır. İllərcə bizi bu bacarıqdan uzaq salmağa çalışlsalar da, müasir biznes dünyası, günümüzün iqtisadiyyatı məhz insanların azruları və istəkləri çərçivəsində formalaşır. Nəşriyyatlar və kitab dükanları, hər halda, bunu unutmasınlar.

Qeyd – məqalədə istifadə olunan məlumatlar etibarlı mənbələrdən əldə edilmişdir və anonimlik qorunur – İbrahim Niftiyev