John Steinbek - Fareler ve Insanlar

Romanı oxquduqdan sonra adın romanın mövzusuna nə dəxli var deyə fikirləşdim. Bir az internetdə araşdırma apardıqdan sonra  Robert Burns adlı bir Şotlandiyalı şairin “ To a mice ” şeirində olan  – “İnsanlar və farelerin ən yaxşı planları tez-tez tərs alınar (alınmaz)” sitatından ilham alaraq yazıçının bu novellanı yazmış olduğunu gördüm.  Yalnız (tək)insanların həyatlarını təsvir edən Fareler ve  İnsanlar, John Steinbeckin ən məşhur və ən çox oxunan əsərlərindən biridir.  Insan münasibətləri, dostluq hisslərinə yanaşma tərzi nöqteyi nəzərindən olduqca maraqlı əsərdir.

Yazılma tarixini bilməsəm də yayınlanma tarixi 1937 – ci ildir və o dönəmlərin Amerikasında çox güclü irqi ayrıseçkilik vardı. Bu nüansa yazıçı diqqət ayırdığına görə novella təqdirəlayiqdir.  Iki səyyah ferma işçisi olan George Milton və Lenny Smullun böyük böhran (1929) zamanında Kaliforniyada yaşadıqları müxtəlif tradegiyaları göstərir. George normal zəkası olan birisidir. Lenny isə əqli inkişaf cəhətdən çox geridədir və yumuşaq struktura sahib olan hər şeyə toxunmaq tutqusu var. Lenny dəli deyil sadəcə yekə bir uşaq kimidir ki bu da ona çoxlu problemlər yaradır. Yazıçı dəfələrlə yalnlzlığa nişanələr vurur. Yazıçı özü də 1920 – ci illərdə pulsuz və evsiz fermalarda muzdlu işləyən adi fəhlə olmuşdur. Yalnızlığı yaxşı dərk edib bununla əlaqədar təcrübə qazandıqdan sonra, bunu yazıya çevirməyə qərar vermişdir. Hadisələr Soledad adlı yerdə baş  verir ki, bu adın da tərcüməsi İspan dilindən yalnızlıq deməkdir. Əsərin tək qaradərili obrazı olan Croox da tez-tez yalnızlığıa işarələr vurur. O deyirdi:  “ Fərq etməz. Kim olursa olsun fərq etməz sadəcə yanında kimsə olsun.  Çünki insan yalnız çox yaşasa ağlını itirə bilər. ” Bəli bu epizodda da mən özümü tapdım. Çünki mən də belə hesab edirəm. Yalnızlığı cəhənnəmə bərabər tuturam. Steinbeck bu əsərdə insan olmağın təbiətini və fərdin kainatda özünəməxsus yer  tutmasını izah etməyə çalışır. Yazıçı bu yolla bir çox mövzuya toxunur. Yalnızlıq, xəyallar, dostluq, gücsüzlük ,gələcəyə inamla baxamamaq və tale. Steinbeck roman boyu xəyallara işarələr vurur. George öz özünün şefi olub şəxsi torpaq sahəsinin olmasını arzulayır. Lenny isə onunla birlikdə fermada dovşan saxlamaq və bununla da yumuşağa toxunmaq və aclığını ödəmək istəyirdi. Novellanın sonlarında həddindən artıq təsirli epizodlar var. Məhz buna görədir ki, ABŞda bu əsər bir müddət qadağan edilmişdir. Sonda vicdan əzabının sadəcə ağlı yerində olan insanlara xas olan bir şey olmadığını, əqli inkişaf cəhətdən geridə olan insanlarda da olduğunu göstərən epizod da var. Hər şeydən çox isə yazıçının verdiyi müsahibədən götürülmüş fraqment mənə təsir göstərdi. Onu sizə wikipediadan olduğu kimi (Türk dilində) çatdırıram :

"Ben kendim de bayağı uzun bir süre göçmen işçiydim. Öykünün geçtiği yerlerde çalıştım. Karakterler bir yere kadar, çeşitli insanların karışımıyla ortaya çıktı. Lennie ise gerçek biriydi. Şu anda Kaliforniya'daki bir akıl hastanesinde. Onunla haftalar boyunca yan yana çalıştım. Gerçek Lennie bir kızı değil, bir ustabaşını öldürdü. Kızgındı, çünkü patron arkadaşını işten çıkarmıştı, Lennie de dirgeni karnına saplayıverdi. Bunu arka arkaya defalarca yapışını izlediğimi anlatmaktan nefret ediyorum. Onu, çok geç olmadan durdurmayı başaramadık.

”

—John Steinbeck, The New York Times röportajı, 1937[1][2]